Nieuw medicijn sneller bij patiënt dankzij AMS-technologie

Maar wat houdt de AMS-technologie precies in? En wat levert het op? In een interview met de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen leggen Wouter Vaes (chief science officer) en Steven Erpelinck (chief commercial officer) dat uit. Samen richtten zij Peregrion op: een spin-off van TNO die farmaceutische bedrijven helpt bij het versnellen van hun vroeg-klinische ontwikkelingsprogramma's.

Archeologie

De AMS-technologie komt oorspronkelijk uit de archeologie. Het wordt daar gebruikt voor ouderdomsbepalingen aan de hand van koolstofdatering. Wanneer organismen doodgaan, stopt hun opname van koolstof-14. Daarna neemt de concentratie van deze radioactieve isotoop af; elke 5730 jaar met de helft. Vaes: ‘Over deze technologie las ik voor het eerst in een studie naar een nieuwe biomarker die alleen met AMS gemeten kon worden. Zo’n apparaat stond bij de faculteit Geologie in Utrecht. Een imposant ding van 100 meter lang en een doorsnee van 3 meter. “Wauw”, dacht ik. “Wat zou je daar nog meer mee kunnen doen?”’

Gif: alles en niets

Vaes legt uit hoe het idee ontstond om AMS in te zetten bij het onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen. ‘Paracelcus, de grondlegger van de toxicologie, heeft ooit gezegd dat de dosis van een stof bepaalt of, en hoe giftig de stof is. Zelfs water is giftig als je er te veel van drinkt. Het omgekeerde geldt ook. Als je een giftige stof tot een microdosis terugbrengt, kom je op een gegeven moment op het punt dat het niet meer toxisch is. Dat bracht me bij medicijnen. Als je de dosering van een werkzame stof extreem laag maakt, kun je in een vroeg stadium van het onderzoekstraject op een veilige manier in kaart brengen wat het menselijk lichaam met de stof doet.’

Mogelijke effectiviteit

Dit proces wordt beschreven in de farmacokinetiek in termen van Absorptie, Distributie, Metabolisme en Excretie. Samen genomen onder de noemen ADME. ‘Data over het ADME gedrag van een stof is erg belangrijk’, legt Vaes uit. ‘Het geeft o.a. inzicht in de mate waarin de stof in het bloed beschikbaar komt, ofwel de bio-beschikbaarheid. Dat is een maat die iets zegt over hoe goed de stof in het bloed terecht komt en dus ook over de mogelijke effectiviteit van de stof. Hoe eerder je weet dat een werkzame stof geen potentie heeft, hoe eerder je kunt stoppen met het onderzoek. Dat scheelt kosten, tijd en de inzet van proefdieren.’ Erpelinck vult aan: ‘Het gros van de potentiële medicijnen haalt de eindstreep tot een vergoed medicijn niet. Dan kun je zelf invullen hoe groot die besparingen kunnen zijn.’

Reis door lichaam

Conventionele apparatuur kunnen de kleine hoeveelheden van het radioactieve koolstof-14 niet terugvinden in het bloedplasma. Dat kan met de AMS-techonologie wel. Vaes legt uit hoe dat werkt: ‘We markeren de werkzame stof met koolstof-14. Dat fungeert als een soort vlaggetje. Door middel van de AMS-technologie kunnen we de stof tot in detail volgen op zijn reis door het lichaam. We zien waarin de stof in de lever of op een andere plek in het lichaam wordt omgezet tot een metaboliet – een afbraakproduct. Zo kun je in een zeer vroeg stadium veel informatie verzamelen, zonder dat er sprake is van toxiciteit.’ Behalve in een vroeg stadium data verzamelen over de potentie van een nieuw geneesmiddel, wordt er ook data verzameld die het proces van medicijnontwikkeling verderop in het traject kan versnellen en verfijnen. Dat verklaart meteen de keuze voor de naam van het bedrijf. Peregrion is een verbastering van het Engelse woord voor slechtvalk – de snelste vogel ter wereld.

Draagvlak en terughoudendheid

Van de top 20 geneesmiddelenbedrijven werkt inmiddels het merendeel samen met Peregrion. ‘De technologie wordt steeds meer omarmd’, licht Erpelinck toe. ‘Doordat we steeds meer data hebben over het toepassen van de technologie, krijgt het ook steeds meer draagvlak.

Tegelijk merken we dat er soms nog een zekere terughoudendheid bestaat om de technologie te integreren in het vroeg-klinisch onderzoek. Dat heeft onder meer te maken met de zorgvuldige naleving van Good X Practice richtlijnen van de bedrijven. Die beschrijven hoe de processen op de juiste, veilige manier moeten verlopen. Een nieuwe technologie daarbinnen integreren heeft flink wat voeten in de aarde.

Ook horen we soms terug dat men het gebruik van de radioactieve koolstof-14 spannend vindt. Begrijpelijk, maar onnodig. In deze minuscule hoeveelheden is toepassing van deze hoeveelheid radioactiviteit volstrekt veilig voor de patiënt en vrijwilligers.

En tot slot speelt ook het kostenaspect een rol. In een vroeg stadium is nog niet bekend of een potentieel geneesmiddel voldoende effectief is. Niet iedereen wil het risico nemen om extra investeringen te doen, terwijl het onderzoek nog op elk moment kan worden stopgezet. Ook dat is begrijpelijk, maar zelfs in het voortraject en verderop in het traject kan het juist veel kosten besparen. Denk aan het voorkomen van onnodige onderzoeken. Heeft het onderzoek bijvoorbeeld aangetoond dat de werkzame stof niet via de nieren het lichaam verlaat, dan is een onderzoek met patiënten met een nierziekte als co-morbiditeit niet nodig.’

Ontwikkelingen

Peregrion past de AMS-technologie momenteel alleen toe op small molecule medicijnen (kleine, chemische moleculen). Erpelinck: ‘We blijven ons richten op het uitbreiden van de toepassingen van de technologie. Denk aan toepassing bij de ontwikkeling van large molecule medicijnen, ofwel medicijnen bestaande uit biologische moleculen zoals eiwitten of antilichamen. Met name binnen de oncologie zie je dat er steeds meer van dit type geneesmiddelen worden ontwikkeld. Op het gebied van de oncologie doen we bijvoorbeeld ook onderzoek naar de manier waarop CAR-T cellen zich vermenigvuldigen in het lichaam. En microdosing maakt het zelfs mogelijk om veilig en ethisch verantwoord te onderzoeken hoe kinderen met een bepaalde stof omgaan. De potentie van de technologie is enorm.’

Sneller bij patiënt

Tegelijk wil Vaes niet de indruk wekken dat AMS de oplossing voor alles is. ‘Je moet altijd bekijken of het opportuun is om AMS toe te voegen. Wel kunnen we met de technologie heel veel vraagstukken aanvullen met waardevolle data.’ Erpelinck: ‘We willen problemen oplossen voor bedrijven. Dat doen we altijd door nauw samen te werken, als partner. Dat er bedrijven zijn die overwegen om zelf een AMS-apparaat aan de schaffen of onderzoek met deze technologie als standaard willen opnemen in hun vroege klinische studies, zien we als een groot compliment. Het toont de grote meerwaarde ervan. Door efficiënter te werken, kan het bedrijf kosten besparen. En – nog belangrijker – kunnen patiënten sneller profiteren van de medicijnen van morgen. Als Peregrion dragen we daar met veel plezier en toewijding aan bij.’

Lees verder

• artikel TNO Tijdmakers: Minder lang wachten op een medicijn dankzij AMS
• website Peregrion