17-12-2024

Nieuw tijdperk in hiv-bestrijding

Het toonaangevende Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Science benoemt de wetenschappelijke doorbraak van het jaar 2024.

De wetenschappelijke doorbraak van het jaar, benoemd door het toonaangevende Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Science, gaat niet over een supertelescoop die een recordaantal melkwegstelsels heeft gefotografeerd. Of over een ruimteraket die weer terugkeert naar het startplatform. Nee, het gaat over een nieuw geneesmiddel dat mensen goed beschermt tegen infecties met hiv, het virus dat aids veroorzaakt.

Het geneesmiddel lenacapavir, ontwikkeld door het Amerikaanse biofarmaceutische bedrijf Gilead Sciences, bindt op een speciale manier aan het capside eiwit dat het genetische materiaal van het HIV virus beschermt. Hierdoor blokkeert het geneesmiddel essentiële stappen in de vermenigvuldiging van het virus, waardoor ultimo de infectie uitdooft. De hoop is dat een soortgelijke strategie kan worden gebruikt bij de bestrijding van andere virussen. Reden voor het tijdschrift om het middel tot doorbraak van het jaar te bestempelen.

Goede bescherming

De resultaten van klinische trials met duizenden deelnemers die eerder dit jaar werden gepubliceerd, lieten zien dat een injectie met lenacapavir meisjes en jonge vrouwen zes maanden lang goed beschermt tegen hiv-infecties. Vergelijkbare resultaten werden later gepubliceerd bij mensen die seks hebben met mannen. Dit geeft behandelaren goede hoop dat het geneesmiddel gebruikt kan worden als preventief middel en er toe kan leiden dat wereldwijde infectiecijfers sterk zullen dalen.
Anne Sinke, medisch directeur van Gilead Sciences Benelux: ‘Wij zijn hier enorm trots op. Al sinds 2006 werken we aan dit molecuul en nieuwe preventieve mogelijkheden om mensen te beschermen tegen een besmetting. Het is essentieel om voor iedereen en overal in de wereld een einde te maken aan de hiv-epidemie. Deze erkenning onderstreept het belang van onderzoek en samenwerking, om dit doel te bereiken.’

Normaal leven

De strijd tegen het hiv-virus gaat hiermee een nieuwe fase in. Begin jaren ’90 betekende een infectie met hiv nog een doodvonnis. Er waren geen geneesmiddelen. Artsen konden alleen maar werkloos toezien hoe het virus het immuunsysteem van geïnfecteerden aanviel en afbrak, waardoor andere infecties vrij spel kregen en de patiënt uiteindelijk overleed.
In 1996 veranderde dit, toen artsen de beschikking kregen over krachtige cocktails van medicijnen die hiv volledig konden onderdrukken en de ontwikkeling van aids konden voorkomen. De huidige medicijnen werken nog beter en zorgen ervoor dat mensen die besmet zijn met hiv een normaal leven kunnen leiden. Gecombineerd met beleid op andere terreinen (zoals de verbeterde beschikbaarheid van condooms en betere voorlichting) leidde dit ertoe dat het aantal nieuwe besmettingen wereldwijd sterk daalde naar 1,3 miljoen vorig jaar.

Wordt hiv zeldzaam?

De hoop is dat lenacapavir de volgende stap is richting het ultieme doel van de Verenigde Naties om het aantal nieuwe hiv-besmettingen volgend jaar terug te brengen tot minder dan 370.000. En tot minder dan 200.000 in 2030. De hiv-epidemie is namelijk helaas nog lang niet voorbij. Het aantal nieuwe infecties was in 2023 veel hoger dan verwacht (toch nog 1,3 miljoen infecties, in plaats van 370.000). Het aantal nieuwe infecties neemt toe in sommige regio’s. Hierbij worden bepaalde bevolkingsgroepen onevenredig hard getroffen.

De volgende stap is de registratie van het geneesmiddel, die komend jaar wordt verwacht. De fabrikant heeft intussen al een deal gesloten met zes generieke fabrikanten om betaalbare versies te produceren voor 120 ontwikkelingslanden. Dat geeft hoop, maar is op zich nog geen garantie dat het middel ook de mensen gaat bereiken die het nodig hebben. Overbelaste gezondheidszorgsystemen, sociale onrust, extreme weersomstandigheden en transportproblemen zijn enkele van de hindernissen die nog overwonnen moeten worden. En natuurlijk moeten de mensen zelf bereid zijn om elke zes maanden de injecties te krijgen.

Vaccin

Peter Bertens, strategisch adviseur van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG) merkt op dat een geneesmiddel, hoe goed ook, geen vervanging is voor een vaccin.
‘Maar dat is er helaas nog niet. Het is buitengewoon ingewikkeld gebleken om een goed vaccin tegen hiv te maken. Een aantal projecten is mislukt en op dit moment zijn er slechts acht vaccins in een vroege ontwikkelfase. Gelukkig ontstaan er nog steeds nieuwe mogelijkheden vaccins te ontwikkelen, zoals recent mRNA en DNA-vaccins. Hopelijk leiden deze wel tot succes’.