De genetische therapie crispr-cas is onlangs goedgekeurd voor de allereerste klinische toepassing: de behandeling van sikkelcelziekte en bèta-thalassemie. ‘De voorwaardelijke goedkeuring door de Britse medicijnautoriteit MHRA betekent een revolutie in de behandeling van deze twee ernstige, erfelijke bloedziekten’, aldus Carla Vos, adjunct-directeur van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG).
De techniek maakt het mogelijk om genen heel precies aan- en uit te schakelen en te bewerken. Artsen isoleren stamcellen uit het beenmerg van een patiënt. Vervolgens passen zij de cellen genetisch aan in een laboratorium, door middel van een klein knipje in het dna. Daarna controleren zij welke cellen de juiste aanpassing hebben gemaakt. Alleen de cellen met de beoogde genetische aanpassing worden teruggeplaatst. Op die manier kan de therapie foutloos worden toegepast. De klinische onderzoeken naar de crispr-castherapie zijn veelbelovend: patiënten in het onderzoek zijn genezen van hun aandoening.
Minder of geen bloedtransfusies meer
De therapie, bekend onder de merknaam Casgevy en wetenschappelijke naam exagamglogene autotemcel, is ontwikkeld door het Amerikaanse bedrijf Vertex Pharmaceuticals en het Zwitserse biotechbedrijf CRISPR Therapeutics. De patiënten die deelnamen aan de klinische studies hadden geen of veel minder medicijnen en/of bloedtransfusies nodig. Wel is een combinatie met chemotherapie nodig, die de achtergebleven, defecte stamcellen in het lichaam van de patiënt vernietigt. Voor de therapie geldt een voorwaardelijke goedkeuring van een jaar. Daarna volgt een nieuwe beoordeling, waarbij de resultaten van de lopende studie worden meegenomen.
Verbetering kwaliteit van leven
Carla Vos: ‘Dat de therapie is goedgekeurd, is in de eerste plaats voor mensen met sikkelcelziekte en bèta-thalassemie geweldig nieuws. Een groot voordeel van de therapie is namelijk dat deze plaatsvindt buiten het lichaam van de patiënt. Ook hoeven zij niet meer, of minder vaak, naar het ziekenhuis voor een bloedtransfusie. Dat draagt enorm bij aan de kwaliteit van leven.’ In Nederland hebben ongeveer 2.000 mensen sikkelcelziekte en zo’n 200 mensen bèta-thalassemie. De gemiddelde levensverwachting voor patiënten met deze erfelijke vormen van bloedarmoede ligt tussen de 50 en 55 jaar.
Veelbelovende techniek
De ontwikkeling van de crispr-castechniek, die in 2020 werd beloond met een Nobelprijs, betekende een nieuw tijdperk in de micro- en moleculaire biologie. Niet alleen kunnen genen heel precies aan- en uitgeschakeld worden, de techniek kan ook bepaalde ziekten voorkomen door gericht genen te repareren of aan te passen in embryo’s. Mogelijk leidt de techniek tot oplossingen voor andere erfelijke aandoeningen die tot op heden onbehandelbaar zijn. ‘Het is een veelbelovende techniek waar we veel mooie dingen mee kunnen doen. Belangrijk is wel dat we goed in de gaten houden dat de eindproducten veilig en gezond zijn, ook om draagvlak voor deze techniek te houden’, aldus Vos.
Natuurlijk systeem
Crispr-cas is geen nieuwe uitvinding; het bestond al in de natuur. Bacteriën gebruiken het als afweer tegen virussen. Als de bacterie wordt belaagd door een virus, dan slaat het natuurlijke crispr-cassysteem de volgorde van een stukje van het genetische materiaal ervan op. Als dat virus de bacterie opnieuw belaagt, dan knipt het systeem het betreffende stukje van de dna- of rna-keten doormidden. Zo houdt de bacterie virussen op afstand.
