Parlementair redacteur Peter Kee, nieuwsduider bij De Nieuws BV, blikte 13 januari terug op de afgelopen kabinetsperiode. In het boek Code Rood dat recent hierover is verschenen, geeft hij samen met Thijs Broer, een inkijkje in de werking van de macht in crisistijd. Aan de hand van gesprekken met bestuurders in en buiten Den Haag, laat hij zien dat de bestrijding van de coronapandemie eigenlijk werd bepaald door partijpolitieke belangen, achterkamertjespolitiek, angst en opportunisme.
Coronabeleid
Tijdens de VIG Talk gaf Kee een korte reconstructie van het coronabeleid van het kabinet-Rutte. ‘Je kunt eigenlijk wel concluderen dat de regering keer op keer achter feiten aan liep. Daarbij was er veel kritiek op Hugo de Jonge. Hij was dan wel de generaal (van ministerie VWS, red), maar zijn leger stond volledig los van hem. Hij was er natuurlijk niet echt de baas. Die lag bij de 25 (GGD) regio’s en de vele belangenorganisaties die allemaal invloed uitoefenen. Dus de oproep van De Jonge bij zijn afscheid dat er meer centrale regie moet komen, is heel begrijpelijk.’
Daadkracht
Nederland heeft behoefte aan een lange termijn strategie, zegt Kee. ‘Mensen willen meer duidelijkheid; we willen weten waar we aan toe zijn, welke kant we op gaan. De WRR heeft hier ook advies over uitgebracht: werk meerdere scenario’s uit, omdat je in zo’n onzekere situatie met corona, niet alles kunt voorspellen.’ Verder hoopt Kee dat het nieuwe kabinet vaker de samenwerking met Europa opzoekt en meer daadkracht laat zien.
Rutte IV
VIG-directeur Gerard Schouw was de tweede spreker van de VIG Talk. Schouw, die 25 jaar politiek actief was onder andere als Tweede Kamerlid, senator en partijvoorzitter, vertelde over vijf verschillende bestuursstijlen en hoe deze passen bij het nieuwe kabinet dat recent is aangetreden. ‘Er is veel gespeculeerd over de samenstelling van de nieuwe ploeg van Rutte. Moet je mensen aantrekken van binnen de politiek, of juist daarbuiten? Uit het bedrijfsleven, of juist niet? Moet het een vakminister zijn of is dat juist een handicap? Iedereen heeft een opvatting over de nieuwe 29 bewindslieden.’
Bestuursstijlen
Schouw onderzocht in zijn proefschrift de verschillende bestuursstijlen van bestuurders. Daar kwamen vijf typische gedragspatronen uit voort: de leider, de manager, de verbinder, de ambassadeur en de beheerder. ‘In de praktijk is er sprake van een combinatie van stijlen, maar overall kan je stellen dat als je weet welke stijl iemand heeft, dat je ook beter kan voorspellen hoe die bewindspersoon zich gaat ontplooien. En daar kan je bij de samenstelling van een nieuw kabinet natuurlijk rekening mee houden. Welke opdracht geef je een minister mee en welke bestuursstijl past daar het beste bij?’
Honderd dagen
De eerste honderd dagen van een bewindspersoon zijn alles bepalend, aldus Schouw. ‘In die eerste periode wordt bepaald wie de macht heeft. Je probeert je positie te bepalen. Daarbij moet je goed nadenken wat je wilt achterlaten – een museum of een coronavrije samenleving - en welk profiel hanteer je daarbij.’ Daarnaast hebben de 29 nieuwe bewindslieden te maken met beeldvorming. Hoe ga je daarmee om? Welke media zijn belangrijk, welke boodschappen en welke stijl hoort daarbij? ‘Het is eigenlijk een groot schaakspel waarin je opereert. Wat gaat de ander doen en hoe ga ik daar op anticiperen.’
Overleven
Hoe overleef je een ministerschap, was één van de vragen die Schouw kreeg voorgelegd van een deelnemer van de VIG Talk. Schouw gaf enkele tips. ‘Belangrijk is dat je weet waar je naartoe wilt, zodat je niet verzuipt in de enorme hoeveelheid dossiers. Schrijf op wat je wilt bereiken over vier jaar, en zorg dat je ambtenaren dat ook weten. Maar misschien het allerbelangrijkste is: zorg dat je betrouwbaar en voorspelbaar bent, voor de Tweede Kamer, ministerie en fractie. Als bewindspersoon wil je absoluut niet bekend staan als willekeurig en onvoorspelbaar. Als dat gebeurt, ben je alleen maar bezig met het managen van je eigen grilligheid.’
Nieuwe bestuursstijl
Een andere vraag uit de chat ging over de nieuwe bestuursstijl die het kabinet Rutte heeft beloofd. Wat voor veranderingen ziet Schouw op gebied gezondheidszorg? ‘Bewindslieden in de zorg hebben de afgelopen tien jaar heel zorgvuldig het frame in standgehouden dat Nederland één van de beste gezondheidszorgsystemen van de wereld heeft. Elke vorm van kritiek daarop is altijd weg gewuifd. Door corona zijn er gaten gevallen in dit beeld. Het werd pijnlijk duidelijk dat het zorgsysteem eigenlijk van niemand is; het is allemaal gedecentraliseerd. En zeker in een crisissituatie, moeilijk hanteerbaar.’ Schouw verwacht dat het mantra van het ideale zorgsysteem gaat veranderen, en dat komt niet alleen omdat de politieke leiding van kleur is veranderd. ‘Er zal veel meer centrale regie komen vanuit de hoogste politieke bazen. Het gaat echt anders worden in de zorg.’
Nieuwe minister
Schouw hoopt dat de noodzakelijke veranderingen in de zorg worden doorgevoerd. ‘De nieuwe bewindslieden die op de zorgportefeuille zitten, zijn echte vakmensen die kunnen sturen vanuit de inhoud. Ernst Kuipers heeft vanuit zijn achtergrond veel kennis over de voordelen van geneesmiddelen en kent het belang van snelle toegang van medicijnen.’ Ook vanuit de Tweede Kamer is daar aandacht voor. ‘De vraag is of het gaat leiden tot een systeemwijziging. Want dat betekent dat er ook nieuwe wetgeving moet komen. Dat wordt op een ministerie altijd met argusogen bekeken, omdat dat ingewikkelde, langdradige processen zijn. Ik hoop dat inhoudelijke verbeteringen leidend zijn, en niet de angst dat wetgeving strandt in de Tweede en Eerste Kamer.’
Kee voegt daar aan toe. ‘Kuipers krijgt te maken met een ministerie waar de ambtenaren met de tong op de schoenen lopen. Er is daar met man en macht gewerkt om de coronacrisis te bezweren. Ik hoop dat er energie en elan is om nieuwe wetgeving in het leven te roepen, en dat Kuipers hiermee om weet te gaan en het voor elkaar krijgt.’
Je kunt hier de hele VIG Talk terugkijken
