De dosering aanpassen op het DNA van patiënten: dat kan eenvoudig bij patiënten die een DNA-medicatiepas hebben. Deze werd ontwikkeld door het Amsterdam UMC en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Vorig jaar kreeg een recordaantal mensen in Nederland deze pas: 20.000.
Medicijnen werken niet bij alle patiënten even goed. Wanneer iemand een afwijking in zijn DNA heeft, kan hij ernstige bijwerkingen van bepaalde medicijnen krijgen. Wordt de dosering afgestemd op het DNA-profiel, dan nemen die bijwerkingen met dertig procent af. Bovendien kan een optimale dosis ook leiden tot een betere werking van een medicijn. ‘Een prachtig voorbeeld van steeds meer behandeling op maat’, aldus Carla Vos, directeur van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG).
Ernstige bijwerkingen
Mensen die specifieke medicijnen gebruiken, zoals bepaalde kankerbehandelingen of antidepressiva, of mensen die uitzonderlijk slecht op een medicijn reageren kunnen in aanmerking komen voor een DNA-medicatiepas. Van alle patiënten heeft ongeveer 95% een afwijkend genetisch profiel.
Zo’n afwijking er bijvoorbeeld voor zorgen dat het medicijn langzamer wordt afgebroken in het lichaam. Krijgen deze patiënten de ‘normale’ dosis, dan kunnen zij ernstige bijwerkingen krijgen. Bij hen volstaat een lagere dosis. Afstemmen op het DNA-profiel kan ook betekenen dat er juist een hogere dosis nodig is of dat een ander medicijn beter bij de patiënt past.
Doorverwijzing voorkomen
‘Doorverwijzing vanwege bijwerkingen – soms ernstige – of ineffectiviteit van geneesmiddelen komt regelmatig voor’, zegt Gerrit Meijer, commissievoorzitter van het ZonMw-deelprogramma Personalised Medicine, in een interview op de ZonMw-website. ‘Bij hart- en vaatziekten of psychiatrische aandoeningen zijn de getallen meteen ook hoog, omdat grote groepen patiënten daarvoor medicijnen krijgen. Met DNA-diagnostiek kun je deze geneesmiddelen waarschijnlijk gerichter voorschrijven. Er is best al wat wetenschappelijk bewijs voor, maar de kwaliteit daarvan kan veel beter.’
Op meer wetenschappelijk bewijs te verzamelen, opende in oktober 2023 een nieuwe ZonMw-subsidieronde Personalised Medicine Farmacogenetica. Deze rond is bedoeld voor studies die zijn gericht op de meest voorgeschreven geneesmiddelen binnen de ziektegebieden cardiologie en psychiatrie. Hierbij komen doorverwijzingen naar de tweede lijn vaak voor, bijvoorbeeld vanwege bijwerkingen. Meijer: ‘Met deze subsidieronde willen we de diagnostiek klinisch laten valideren, inclusief onderzoek naar secundaire uitkomstmaten en een kosteneffectiviteitsanalyse. Met onze oproep zoeken we naar kennis die bijdraagt aan doelmatige implementatie van farmacotherapie op maat.’
Afgestemd advies
Hoe werkt zo’n DNA-medicatiepas eigenlijk? Door het scannen van de QR-code op de pas zien artsen en apothekers precies wat de optimale dosis is voor de patiënt in kwestie. Dat advies is afgestemd op een stukje erfelijk materiaal van de patiënt, dat door een laboratorium is onderzocht op erfelijke afwijkingen. Vorig jaar voerden de zestien laboratoria samen zo’n 50.000 farmacogenetische onderzoeken uit.
Een dergelijk onderzoek wordt alleen vergoed, wanneer een huisarts, medisch specialist of in enkele gevallen een apotheker dit onderzoek met een goede reden aanvraagt. In andere gevallen kan een patiënt het onderzoek wel aanvragen, maar voor eigen kosten.
Meer mensen met pas
Wetenschappers op het gebied van DNA-profielen willen dat meer patiënten zo’n pas zouden krijgen. Henk-Jan Guchelaar, hoogleraar klinische farmacie bij het LUMC, wil ernaartoe dat het DNA van elke patiënt die bij de apotheek komt in kaart wordt gebracht. Alleen op die manier kunnen behandelingen effectiever en veiliger worden gemaakt voor elke patiënt, redeneert hij.
Een onderzoek van het LUMC uit 2016 onderbouwt zijn redenering. Uit dat onderzoek blijkt dat ongeveer 192.000 patiënten een ander recept voorgeschreven hadden gekregen, wanneer hun DNA-profiel bekend zou zijn. Dat betekent minder bijwerkingen voor de patiënt en in het verlengde daarvan ook minder druk op de gezondheidszorg door het voorkomen van ziekenhuisopnames en verergering van ziekte.
Rol apotheker
Apothekersorganisatie KNMP en de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) zien ook een belangrijke taak voor de apotheker. Zij vinden dat apothekers, als medicijnspecialisten bij uitstek, een leidende rol dienen te nemen bij de verdere implementatie van implementatie van farmacogenetica om geneesmiddelengebruik te optimaliseren.
Op dit moment is van een brede landelijke toepassing van erfelijkheidsleer binnen de farmacie in de eerste lijn nog geen sprake. Wel wijst de praktijk uit dat het aantal uitgevoerde farmacogenetische testen en de interesse van apothekers in farmacogenetica toenemen.
Behandeling op maat
Ook Vos vindt het een goed idee om de pas breder in te voeren. ‘Dat zou naadloos aansluiten bij de initiatieven op het gebied van passende zorg, waar ook gepast medicijngebruik een onderdeel van is. Geneesmiddelen bedrijven willen niets liever dan ervoor zorgen dat patiënten, die hun geneesmiddelen gebruiken, en de artsen die de geneesmiddelen voorschrijven, een positieve ervaring hebben.’
Vos is van mening dat de inzet van deze nieuwe technieken daarbij helpen: ‘Geneesmiddelenbedrijven betrekken in toenemende mate biomarkers bij hun klinische studies. Zo krijgen we steeds beter inzicht in welke geneesmiddelen wel of niet goed werken bij personen met bepaalde genetische kenmerken. Met een DNA-medicatiepas zijn die genetische kenmerken van de betreffende patiënt bekend, wat gepast voorschrijven mogelijk maakt. Wij steunen dan ook van harte alle ontwikkelingen die de behandeling op maat mogelijk maken, waaronder ook een brede implementatie van de DNA-medicatiepas.’
