Jaarlijks wordt in Nederland 2.272 ton aan receptgeneesmiddelen uitgegeven. Daar komen nog medicijnen van bijvoorbeeld specialistische zorg en contrastvloeistoffen bij.
Uiteindelijk komt er via het riool zo’n 509 ton aan medicijnresten in het oppervlaktewater terecht, waarvan rioolwaterzuiveringsinstallaties zo’n 190 ton niet goed kunnen afbreken. Hoeveelheid is trouwens niet altijd een goede indicator voor schadelijkheid.
Een betere zuivering van het rioolwater, waarover nu wordt gesproken, leidt tot extra kosten van circa € 10 per inwoner per jaar.
Vissen
De natuur wordt geraakt door de effecten van medicijnresten en andere stoffen in het uitgaande water van rioolwaterzuiveringen. Zo toonde een rapport uit 2008 al aan dat de visstand in Nederland aan het vervrouwelijken is onder invloed van medicijnresten. Uit ander (Brits) onderzoek blijkt dat een kwart van de blankvoorns effecten van vervrouwelijking vertoonde. Er zijn effecten op de kwaliteit van het sperma en de eileiders van vrouwtjes. Een andere vissoort ruikt door resten van antidepressiva in het water zijn natuurlijke vijand niet goed meer. Daardoor worden deze vissen een makkelijke prooi.
Drinkwater
‘Nederland voldoet nog steeds aan alle kwaliteitseisen voor het drinkwater’, zegt Sander Mager (bestuurder bij waterschap Amstel, Gooi en Vecht én bestuurslid bij de Unie van Waterschappen). ‘Maar de waterschappen zien wel dat het moeilijker wordt om het afvalwater goed te zuiveren. Het medicijngebruik neemt in Nederland nog steeds toe, mede door de vergrijzing.’
Samenwerking
‘Samen is het nieuwe amen’, zei Cathy van Beek in haar presentatie. ‘Samenwerking binnen de keten is echt cruciaal, want hierbij zijn ontzettend veel onderling van elkaar afhankelijke partijen betrokken. Iedereen heeft een rol in de Ketenaanpak Medicijnresten uit het Water, multidisciplinair. Denk in de keten aan farmaceuten die research doen, een geneesmiddel ontwikkelen en kiezen voor bepaalde grondstoffen, en aan de EMA die de medicijnen moet goedkeuren. Maar ook aan artsen die voorschrijven, apothekers en hun assistenten, die bij uitgifte patiënten duidelijk kunnen maken hoe schadelijk het is om overgebleven medicijnen door de gootsteen of het toilet te spoelen, hoe goed het zou zijn om ze naar de apotheek te retourneren, enzovoort. En aan het Zorginstituut Nederland en verzekeraars, die bij de toelating en vergoeding van medicijnen gelukkig steeds meer, maar nog lang niet expliciet genoeg, gaan letten op duurzaamheidseisen. Het Zorginstituut heeft in het recent gepubliceerde Toetsingskader Kwaliteit voor het eerst bij de beoordelingsindicatoren de wegingsfactor milieu opgenomen.’
Van Beek schetste hoe ook kosten een rol spelen bij dit onderwerp. ‘Goedkope medicijnen worden soms duur betaald’, zei ze, doelend op voordelig geprijsde medicijnen die in India en China worden gemaakt, onder soms erbarmelijke omstandigheden, waarbij het risico groot is dat het afvalwater van de fabriek ongefilterd geloosd wordt op een rivier waar de bevolking uit drinkt en zich in wast. In het algemeen wordt er ook in Nederland nog niet goed gelet op alternatieven voor een bepaald medicijn dat ecologische schade veroorzaakt en niet goed afbreekbaar is. Dat leidt in Nederland tot extra kosten voor waterzuivering.
Initiatieven
In Nederland zijn al diverse initiatieven om de medicijnresten in het water terug te dringen. De Teva retourboxen bij apothekers moeten verspilling tegengaan. Vanuit de Green Deal Duurzame Zorg werken tientallen zorgpartijen sinds 2019 aan duurzaamheid in brede zin, met medicijnresten uit het water als een van de pijlers. Daaronder valt ook de proef met plaszakken, waarin patiënten kunnen plassen gedurende de 24 uur nadat zij röntgencontrastvloeistof hebben geslikt. Die plaszakken kunnen bij het grijze afval worden gedeponeerd.
Verschillende Europese ministers tekenden vorig jaar een Rijnconvenant, om de rivier schoner te krijgen. In ziekenhuizen wordt al gewerkt met vermindering van verspilling bij de bron, en met diverse vormen van filtering. En de waterschappen zijn bezig met 14 pilotprojecten om het probleem aan te pakken, met overheidssubsidie. Deze demonstratieprojecten zijn gericht op een betere zuivering van huishoudelijk afvalwater, via innovatieve technieken als actieve koolfiltratie en ozonbehandeling. Die technieken kosten wel meer energie en grondstoffen.
Campagne
Sander Mager en Cathy van Beek zien nog tal van mogelijkheden om m én énr te doen. Verzekeraars, thuiszorg en dokters- en apothekersassistenten uitdagen om een (nog) actievere rol te nemen, bijvoorbeeld. En herhaling van een landelijke publiekscampagne, die de bewustwording bij burgers moet vergroten. Van Beek: ‘Dit is een boodschap die belangrijk genoeg is om te blijven herhalen. Op allerlei momenten, via allerlei kanalen.’
Luister hier de VIG Talk over medicijnresten terug (60 minuten)
Presentatie Cathy van Beek
Presentatie Sander Mager
