Onderzoekers over rol erfelijkheid en data bij alzheimer
Eerste ABOARD-resultaten op AAIC
Maar liefst een op de vijf mensen ontwikkelt dementie. Reden genoeg om er aandacht aan te blijven besteden, zoals op 21 september op Wereld Alzheimer Dag. In Nederland leveren onderzoekers van het A Personalized Medicine Approach for Alzheimer’s Disease (ABOARD) een belangrijke bijdrage, onder het motto: ‘Samen Alzheimer stoppen voor het start.’
Diagnostiek, predictie en preventie
Deze publiek-private samenwerking met 33 partners werkt aan een toekomst met gepersonaliseerde diagnostiek, predictie en preventie van de ziekte van Alzheimer. Prof. dr. Wiesje van der Flier van Alzheimercentrum Amsterdam leidt het project. Promovendi Janna Dijkstra en Brenda Baak zijn erbij betrokken. Dijkstra is onderzoeker bij Humane Genetica, Amsterdam UMC en Baak binnen de farmaco-epidemiologie (PHARMO). Zij presenteerden onlangs op The Alzheimer’s Association International Conference (AAIC) in Amsterdam hun eerste onderzoeksresultaten.
‘Families zijn de sleutel’
‘De ziekte van Alzheimer is grotendeels erfelijk bepaald. Maar in sommige families komt dementie onevenredig vaak voor,’ zegt Dijkstra. Zij onderzoekt de aanwezigheid van het TREM2-gen, dat belangrijk is voor het immuunsysteem en een rol speelt bij de ontwikkeling van alzheimer. De onderzoekers hebben hiertoe de biobank DemenTREE geopend, met gegevensopslag voor families waarin veel dementie voorkomt.
‘Zeker bij dementie op jonge leeftijd zit de oorzaak in het DNA. Families zijn de sleutel. Door familieonderzoek hopen we genetische factoren te herkennen, te begrijpen en zo meer over het ziektemechanisme te leren.’
TREM2-variant verhoogt risico
Een centrale speler bij alzheimer is dus dat eiwit TREM2. Dijkstra: ‘Zeldzame genetische varianten in het TREM2-gen verhogen sterk het risico op de ziekte. Omdat TREM2 ook belangrijk is voor de afweerrespons, kijken we daarnaast naar het effect ervan op het verloop van de ziekte. Uiteindelijk kunnen onze inzichten bijdragen aan behandelingen die gericht zijn op dragers van de TREM2-varianten.’
Op de AAIC presenteerde Dijkstra het project gericht op TREM2 aan de hand van twee posters. ‘De eerste belichtte de TREM2-gerelateerde polygenetische risicoscore die een subtype van alzheimer kan voorspellen. De tweede poster gaf het effect van TREM2 weer op de ziekte en het ziektebeloop.’
Cohort van 70.000 patiënten
Dankzij de betrokkenheid van PHARMO als private partner
kreeg ook Brenda Baak de kans om een promotietraject te starten binnen ABOARD.
‘We hebben een cohort gevormd van 70.000 patiënten met een dementie- of alzheimerdiagnose, op basis van huisartsgegevens. Zo’n groot gegevensbestand biedt aanknopingspunten voor meer onderzoek naar de diagnose, behandeling, belangrijke patiëntuitkomsten en de toekomstige geneesmiddelen.’
Het bijzondere is dat het Real World zorgdata betreft. Dus gegevens uit echte medische situaties en patiëntenzorg.
‘We kijken bijvoorbeeld hoe tijdig mensen de diagnose krijgen. Ook willen we beoordelen of een vroege diagnose zorgt voor een beter ziekteverloop. Die is ook belangrijk omdat de patiënt en familie dan eerder de kans hebben om over de toekomst na te denken. We richten ons bovendien op diversiteit in het diagnosticeren van alzheimer. Dus of er verschillen zijn in het traject voor mannen en vrouwen, bijvoorbeeld.’
Terugkijken vóór diagnose
De uitdaging is om de juiste gegevens uit het cohort te halen, met passende onderzoeksvragen die belangrijk zijn voor de patiënt, volgens Brenda Baak.
‘Dit met als doel om dementie te behandelen in een vroeg(er) stadium. Op het AAIC, waar het cohort is gepresenteerd, bleek men ontzettend nieuwsgierig naar de uitkomsten. Wat we tot nu toe zien is redelijk in lijn met de verwachtingen, zoals: de ziekte komt vooral voor bij ouderen. Waardevol is dat we dankzij de Real World gegevens nu gemiddeld negen jaar – en bij sommige patiënten zelfs vijftien jaar – kunnen terugkijken. Dus krijgen we nu ook inzicht in het proces tót diagnose.’
Ze voegt toe dat een koppeling met andere data, bijvoorbeeld uit ziekenhuizen en laboratoria, nog veel meer aanvullende gegevens en trends kan genereren.
‘Met de Real World data kunnen we patronen identificeren die anders misschien verborgen zouden blijven.’
Nieuwe medicijnen
In dat kader zijn er ontwikkelingen. Na jaren onderzoek, zijn de geneesmiddelen donanemab en lecanemab ontwikkeld.
Brenda Baak: ‘De presentaties over deze nieuwe medicijnen werden op de AAIC met applaus ontvangen. Het is ook echt uniek dat er eindelijk werkzame stoffen zijn gevonden. Ook al moeten ze ongetwijfeld worden doorontwikkeld.’
Ook Janna Dijkstra ziet het als hoopgevend. ‘Ik zie aanvullend onderzoek naar erfelijkheid als de basis voor inzichten en nieuwe behandelstrategieën. Maar deze nieuwe middelen zijn echt veelbelovend. Ze bieden perspectief. Het is een eerste stap in de goede richting.’
‘Nog geen gelopen race’
Dementie is nog geen gelopen race: alleen onderzoek brengt de oplossing dichterbij.
Janna Dijkstra: ‘In september ren ik een variant op de Dam tot Damloop: de DNA tot Dementieloop. Dit doe ik om geld op te halen om het familieonderzoek te steunen.’
Doneren voor het onderzoek van Dijkstra kan via deze website.
Meedoen aan onderzoek? Aanmelden kan hier.
